Sarayın saat ustası





Milli Saraylar’da araştırma görevlisi olarak çalışan sanat tarihçisi Şule Gürbüz, Türkiye’nin ilk kadın saat tamircisi oldu. Beş yıldır saat ustası Recep Gürgen’in yanında çalışan Gürbüz, ustasından bu yıl icazet aldı

MEHMET KENAN KAYA

Şule Gürbüz, Milli Saraylar Daire Başkanlığı’nın "saat bölümü"nden sorumlu genç bir sanat tarihçisi. Ama bana kalırsa bu tanım onu pek anlatmıyor. Çünkü duyduğu ilgiden dolayı beş yıldır saatlerle uğraşan Gürbüz aynı zamanda bir saat ustası da. Yani onun hikayesi, okumuş yazmış bir kadının portresinin yanı sıra; torna, tesviye kullanan, elini kezzaplara sokan, saat kulesinden düşüp omzunu kıran bir saat tamircisinin portresini de içeriyor. Üstelik Türkiye’nin tek kadın saat tamircisinin.
Aslında itiraf etmeliyim: Bu benim için zor bir röportaj oldu. Çünkü sanat tarihi eğitiminin ardından konservatuvarda müzik eğitimi alan, viyolonsel ve kilise orgu çalan; Londra’da felsefe okuyan Gürbüz, bütün bu özelliklerinden röportaj boyunca hiç söz etmedi. Ben sorunca da "Saat üzerine yapılan bir röportajda kendimi anlatmak, birçok kişinin yaptığı gibi eteğimde ne varsa dökmek bana yakışıksız geliyor" dedi. Fotoğraf çektirirken kendini objektiften öylesine gizledi ve bunu öylesine bir nezaketle yaptı ki, İran Şahı Rıza Pehlevi’nin fotoğrafını çekebilmek için Şah’a "Şişşşt" demeyi göze alan Garbis Abi bile Gürbüz’ün nezaketini pek zorlamadı. (Ama nasılsa ikna da etti.)
Sonunda Gürbüz’le Türkiye’nin son mekanik saat ustalarından Recep Gürgen’in yetiştirdiği bir saat ustası olarak "saatler üzerine" ama belki de daha çok "Bir işi iyi yapabilmek için emek vermek gerektiği" üzerine konuştuk. Üstelik "Ben şuyum, buyum" demeyen bir profesyonelle. Bu da bir gazeteci için az nimet olmasa gerek sanırım.

5 yıldır Milli Saraylar’daki saatlerden sorumlusunuz. Siz mi istediniz bu bölümü?
Ben Milli Saraylar’a sanat tarihçisi olarak girdim. Başladığımda bana çalışabileceğim bölümleri sıraladılar ve hangisini istediğimi sordular. Ben de saat bölümünü seçtim. Ötekilerin yanında daha cazip geldi. Aslında benim işim başta bir araştırmacı olarak saatlerin envanterini falan çıkarmaktı ama onlara yakından bakınca mekanizmalarını çok merak ettim. Bu yüzden bir dönem saraydaki saatleri de tamir etmiş olan Recep Usta’yı yalvar yakar ikna ederek onun çırağı olmak istedim. Ama bu, öyle böyle bir istemek değil. İşten bile ayrılacaktım ikna edemeseydim. Neyse ki sonunda kabul etti.

Bir sanat tarihçisi olarak siz de o bildigimiz geleneksel metotlarla, çırak olarak mı başladınız saatçiliğe?
Öyle ama benimki normal bir çıraklık olmadı. Geleneksel çıraklıkta çırak bir ustanın yanına verilir. 5-10 yılı dükkan süpürmekle, Karaköy’e gidip parça almakla falan geçer. Çünkü geçirdikleri o evreler, aslında onlara saate el sürdürtmeden tahammüllerini ölçmek içindir. "Ben böyle bir evreden geçmedim" dedim ama ustam yokken hiçbir saate el sürmezdim ben de. Onlara bir zarar vermekten çekinirdim.

Bol diplomalı tamirci
Recep Usta’ya "bol diplomalı" bir kadın çırak adayı olarak gittiğinizde şaşırdı mı?
Aslında ben çok "kadın kadın" biri değilim. Hani tırnaklarım manikürlü, ojeli olur. Öyle olmadığım için kadın gibi görmemiştir belki.

Saatçilik sadece masa başında yapılan bir iş değil. Birçok makina kullandığınız için fiziksel güç de gerektiyor. Türkiye’de sizden başka kadın saat ustası var mı?
Türkiye’de ve dünyada benim bildiğim yok. Zaten kadınlar genel olarak bir şeyi yapan olmaktan çok "yapanınki" olmayı tercih ediyorlar. Saatçi değil de saat satan birinin karısı olmayı istiyorlar mesela. Sonunda saatçilik de fiziksel olarak yorucu; tornalarla, taş motorlarıyla, kimyasal malzemelerle yapılan zahmetli bir iş. Dış kasalarını da tamir ettiğimiz düşünülürse ahşap onarımından bağa tamirine kadar birçok şey giriyor işin içine.

İyi bir usta olmak için çok çaba harcadığınız anlaşılıyor. Oysa zanaatkar olmak önemsenen bir şey değil Türkiye’de...
Evet ama bize has bir şey bu. Bu tarz şeyleri küçümsüyorlar. Tamirci olmak kötü bir şey onlar için. O nedenle okumuş yazmış kişiler bu işlere yönelmiyor. Oysa sadece çekirdekten yetişenler de her şeye cevap veremiyor.

"Bugüne kadar 147 saray saati tamir ettim"
Milli Saraylar’da kaç saat var?
193’ü Dolmabahçe’de, 287 saat var.

Kaçı çalışıyor bu saatlerin?
Ben başladığımda hiçbiri çalışmıyordu. Bugüne kadar 147’sini tamir ettim. Ama saatler yaşlı insanlara benziyor; sürekli elin üzerinde olacak. Sabah evde iyi bırakıyorsun, akşam bakıyorsun ıh-tıs bir şey olmuş. Ben "Hepsini tamir ettim" deyip buradan gidemem yani. Çünkü bir hafta sonra ne olacağını tahmin ediyorum.

Yalnızca mekanik saatler üzerine mi çalışıyorsunuz?
Evet, hatta sadece 17’nci,18’inci ve 19’uncu yüzyıl saatleri üzerine çalışıyorum. Saraydaki en yeni saat 19’uncu yüzyıl işi. Zaten ben de saray saatçisiyim.

Şimdiki saatleri nasıl buluyorsunuz?
Elektronik hiçbir şey beni ilgilendirmiyor. Bilgisayar kullanmayı bile bilmiyorum. Hiç ilgimi çekmiyor böyle aletler. Dokunasım gelmiyor. (Kayıt cihazını göstererek) Şunun şu siyah rengi bile çok itici. Bir tek arabaları seviyorum, onlar da mekanik zaten.

Saray size yetiyor mu, gözünüzü diktiğiniz başka koleksiyonlar da var mı?
Gözüm hep saatlerde zaten. İnsanların koluna bile bakıyorum. Utanıyorum, başımı geri çeviriyorum ama elimde değil. Bu zaman zarfında kendim de bir koleksiyon sahibi oldum. Müzayedelerden hoşuma giden 35 kadar saat aldım. İnsan bir şeyin içine girince bakıp geçemiyor. Almak arzusu da duyuyorsunuz. Bir de hiçbir saati kimseye layık göremiyorum. "Şunu da kim alacakmış" diyorum. Ona birisi sahip olursa ona karşı kin duyuyorum.

Saat tamir etmeden de mutlu olabileceğinizi düşünüyor musunuz?
Ustanın bana karşı sorumluluk duyduğu gibi ben de ustaya bir sorumluluk duyuyorum. Bana 5 yılını verdi. Hani bazı müzisyenlerin "Müzik olmazsa sağırım, kötürümüm" jargonuna girmem ama "tamir edilemez" diye bırakılmış saatleri gördüğüm zaman kendime de bir anlam yükleyebiliyorum. İnsanın hayatının başka şeyler için de önemli olması güzel bir şey.


"Saat Kulesi’nden düştüm, omzum kırıldı"
Beş yıldır saat tamiri yapan Şule Gürbüz zorlu çıraklık günlerini "Çıraklığımda ustamın gözüne girmek için elimi amonyaktan, benzinden çıkarmadım, kezzaplara batırdım. Saat Kulesi’nden düştüm, omzum kırıldı. Başıma gelmeyen kalmadı. Bir de her şeyi okuyarak öğrenmeye alışkın olduğum için bir şeyi yaparak öğrenmeye hemen adapte olamadım. Her şey elimin altından kaçıyor duygusuyla bir yandan elimde defter kalem, bir yandan görmeye çalışarak hep uğraştım" diye anlatıyor.

Kaynak: Milliyet Pazar, 26.05.2002, s.5 Fotoğraf: Garbis Özatay (c)

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...